Adalet Partisi
(1961-1980, 19 Aralık 1992 & 1995 – 2009, 2015 -......)
Prof. Dr. Vecdet ÖZ ADALET PARTİSİ'NİN YENİ GENEL BAŞKANI 12 EYLÜL 2015-İSTANBUL |
Adalet Partisi (AP),
1961-1980 yılları arasında faaliyet göstermiş merkez sağ ve liberal görüşlü bir
siyasi partidir. 1965-1971 yılları arasında tek başına, 1970'li yılların büyük
bölümünde ise koalisyonlarda ülke yönetiminde söz sahibi olmuş olan parti 12
Eylül sonrasında 1980 yılında diğer siyasi partilerle birlikte kapatıldı.
Adalet Partisi, Parti içinde birçok eski DP'li politikacı bulunmaktaydı.
AP özellikle idamların ardından oluşan toplumsal tepkiyi iyi bir şekilde
değerlendirdi. Bu Demokrat Parti seçmen tabanının büyük bir kısmının
AP'yi tutmasını sağladı. Adalet Partisi Türk siyasal hayatında asıl çıkışını
ise 1964’de Süleyman Demirel’in genel başkan seçilmesiyle yapmıştır.
Siyasi yelpazede merkez sağda
bulunan Adalet Partisi; piyasa ekonomisini benimsemiş, kalkınmacılığı ve
büyümeyi hedef almıştı. Toplumsal ilişkilerde dinsel öge ve yapıları kollamakla
birlikte temelde laik bir partiydi. Muhafazakâr ve liberal çevrelerin merkezine
oturabilmişti. Ancak bu 1970’teki bölünmeyle son buldu ve İslamcı ve liberal
kanat partiden koptu. Buna rağmen Adalet Partisi’nin hem kırsal hem de kentsel
alanlarda etkinliği sürmüştür.
27 Mayıs Darbesi'ni yapan Silâhlı
Kuvvetler; Demokrat Parti'nin birçok yönetici ve milletvekilini Yassıada'da
toplamış, partiyi kapatmış, 16 Eylül 1961'de Hasan Polatkan ile Fatin
Rüştü Zorlu'yu ve 17 Eylül 1961'de ise Adnan Menderes'i idam ettirmişti.
Adalet Partisi, kapatılan Demokrat Parti'nin (DP) ardılı olarak, böyle bir
ortamda siyaset sahnesine çıktı. Tahsin Demiray, Ethem Menemencioğlu, Mehmet
Yorgancıoğlu, Muhtar Yazır, Nemci Ökten, Cevdet Perin, Emin
Acar ve Kâmuran Evliyaoğlu gibi Demokrat Parti'nin bazı eski
üyeleri ile 27 Mayısçılarla görüş ayrılığına düşen emekli Orgeneral Ragıp
Gümüşpala ve Şinasi Osma, Halit Ağca ve Dr. İhsan Önal gibi
çeşitli kişiler, 11 Şubat 1961'de bir dilekçe vererek Adalet Partisi'ni
kurdular. Milli Birlik Komitesi (MBK) tarafından siyasi partilerin
"demokrat" adını kullanması yasaklandığından, partiye Adalet Partisi
adı verildi.
AP, kurulduğu yıl içerisinde 61
ilde teşkilatını tamamlayıp 15 Ekim 1961 seçimlerine katıldı ve %34,8 oy
toplayarak 450 üyeli TBMM'de 158 milletvekilliği, 150 üyeli Cumhuriyet
Senatosu'nda ise 70 senatörlük aldı. Seçim sonuçları neticesinde, birinci parti
olarak çıkan Cumhuriyet Halk Partisi'nin genel başkanı İsmet İnönü liderliğinde
Cumhuriyet tarihinin ilk koalisyon hükümeti olan CHP-AP koalisyonu kuruldu. 24
Mart 1963'te Celal Bayar Kayseri Hapishane'sinden sağlık nedenleri
ile tahliye edilmesi ve Ankara sokaklarında AP'lilerce karşılanması çeşitli
gençlik örgütleri ve subaylardan oluşan bir grubun Celâl Bayar 'ın evini,
Adalet Partisi genel merkezini, Son Havadis ve Yeni İstanbul
gazetelerinin Ankara Bürolarını tahrip etmesiyle sonuçlandı.
AP genel başkanı Ragıp
Gümüşpala'nın 6 Haziran 1964'teki vefatının ardından geçici genel başkan Sadettin
Bilgiç, 27-29 Kasım 1964 tarihlerinde düzenlenen büyük kongrede görevini Süleyman Demirel’e devretti. Süleyman Demirel liderliğindeki
Adalet Partisi 1965'te İsmet İnönü başbakanlığındaki Cumhuriyet
Halk Partisi hükümetini düşürdü. Henüz milletvekili olmayan Demirel 1965
seçimlerinde Adalet Partisi'ni birinci parti yaptı ve meclise oyların % 52.9
olan 4.921.236 oyla 240 milletvekili seçtirdi. Senatoya ise Adalet Partisi'nden
97 senatör seçildi. Bu sonuçlarla I. Demirel hükümeti kuruldu. 1969'da partinin
oy oranı düştüyse de 1965 seçimlerinde geçerli olan Milli Bakiye Sistemi yerini d'Hont
Sistemi'ne bıraktığından Adalet Partisi'nin milletvekili sayısı arttı. Böylece
AP, 1969 seçimlerinde oyların %46,5'ini almasına rağmen parlamentoya 256
milletvekili soktu.
Süleyman Demirel, Cavit Şadi
Pehlivanoğlu ve Türkiye Odalar Birliği Delegasyonu 1970 yılının Şubat ayı
bütçe görüşmelerinde, partili bazı milletvekilleri ve senatörler bütçeye ret
oyu vererek II. Demirel hükümetini düşürdüler. Bunlardan 41 kişi partiden
ayrılarak Ferruh Bozbeyli başkanlığında Demokratik Parti'yi kurdular.
60'lı yılların sonuna
yaklaşılırken tüm dünyada olduğu gibi Türkiye'de de sağ-sol çatışmaları,
öğrenci hareketleri, işçi mitingleri ve Amerikan aleyhtarlığı artmıştı. Kısa
bir süre sonra, Türk Silâhlı Kuvvetleri 12 Mart 1971
muhtırasıyla Süleyman Demirel'i başbakanlıktan uzaklaştırdı ve Adalet
Partisi'ni iktidardan düşürdü.
Adalet Partisi'nin yükselişi 14
Ekim 1973 seçimlerinde durdu. Bu seçimlerde CHP birinci parti olarak 185
milletvekili çıkarırken; AP'nin oy oranı %29,76'ya, milletvekili sayısı 149'a,
senatör sayısı da 22'ye indi. Bu düşüş’ün nedeni:, CHP'nin yükselişi
olduğu kadar, Adalet Partisi'nden kopan Demokratik Parti ve Milli
Selâmet Partisi gibi küçük partilerin sağ oyları bölmesi idi... Seçimlerin
ardından CHP-MSP koalisyonu kuruldu, KIBRIS davasıyla bu
hükümet itibar topladı, ancak Bülent Ecevit erken seçime gitmek üzere
ayrılınca hükümeti kurma görevi Adalet Partisi'ne kaldı. Adalet Partisi
yanına MSP, Cumhuriyetçi Güven Partisi (Turhan Feyzioğlu) ve Milliyetçi
Hareket Partisi 'ni alarak Milliyetçi Cephe'yi oluşturdu.
1975-1977 yılları Milliyetçi
Cephe ile geçti. 1977 erken seçimleri de siyasal görünümü değiştirmedi. Kimse
tek başına iktidar olamadı. CHP azınlık hükümeti kuruldu. Güvenoyu
alamayınca, Adalet Partisi II. Milliyetçi Cephe'yi kurdu. Ancak 1977 sonunda
hükümet gensoruyla düşürüldü. Siyaset istikrarsızlığı, terör, dış baskılar,
iktisadi gerileme ve hayat pahalılığı son haddindeydi. 1979 sonunda Adalet
Partisi eski ortakların parlamento desteğiyle azınlık hükümeti kurmuşken 12 Eylül
1980 askeri darbesiyle perde kapandı. Parti diğer siyasi partilerle birlikte 16
Ekim 1981 tarihinde resmen feshedilmiştir.
Adalet Partisi, Demokrat
Parti'nin mirasçısı olduğunu her zaman vurguladı, hatta ilk seçimlerde
eski Demokrat Parti'lileri partiye aday gösterdi. Milliyetçi, sağcı
ve muhafazakâr bir partiydi, sağa kaymış, aşırı akımları desteklediği
için liberallerce eleştirilmiş ve ikiye bölünmüştü. Partiye önceleri oy veren
tarikat ve tekkeler sonradan MSP'ne yönelmişti.
Partiyi yıpratan Milliyetçi Cephe
dönemi olmuştu. Milliyetçi Cephe Adalet Partisi-MSP VE MHP ittifakıydı ve bir
askeri darbeyi daha hazırlamıştı. 12 Eylül darbesi geldi ve bütün siyasi
partiler kapatıldı.
19 Haziran 1992 tarihinde kabul
edilen 3821 sayılı Kanun ile daha önce kapatılmış olan Siyasi Partilerin, aynı
ad, rumuz, amblem, rozet ve benzeri işaretleri kullanarak yeniden açılmasına
müsaade edildi.
Bunun üzerine Adalet Partisi
Büyük Kongresi Dr. Sadettin Bilgiç’in öncülüğünde 19 Aralık 1992 tarihinde
Ankara Atatürk Spor Salonunda toplandı. Bu Kongre Partinin son genel
Başkanı Süleyman Demirel ile 1965 den beri onun en büyük rakibi Genel
Başkan Yardımcısı Teşkilat Başkanı Sadettin Bilgiç arasındaki
rekabetin son raunduna sahne olmuştur.
Sadettin Bilgiç, Eski Bolu
Milletvekili Müfit Bayraktar öncülüğündeki bir grup eski AP
milletvekili Adalet Partisinin Kimliğinin devam ettirilmesi yolunda bir cepheyi
Doğruyol Partisi Genel Başkanı ve Başbakan Süleyman Demirel'e karşı cephe
açtı.
Katılan delegelerin ezici bir
çoğunluğunun kararı ile Adalet Partisi Mevcut bulunan ve İktidarı elinde
bulunduran Doğru Yol Partisine katılma kararı alarak tüm mal varlığı borç ve
alacakları ile DYP ye katılmıştır. Geleneksel olarak aynı partinin devamı
olan Büyük Türkiye Partisi askerlerce kapatıldıktan sonra
kurulan Doğru Yol Partisi aynı çizgiyi izledi. Bu suretle Selanik
Sokak'ta bulunan 5 katlı AP genel merkez binası da dâhil olmak üzere birçok mal
Doğru Yol Partisi'nin oldu.
Adalet Partisi, isminin tescil
edilmesi ve saklanması için 11 Nisan 1995 tarihinde; Adalet Partisinin 1980
öncesi son Ankara İl Başkanı Bülent Şimşek Özçelik’in girişimleri sonucu
yeniden açılmıştır. 26 Kasım 2009'a kadar faaliyet göstermesine karşın,
seçimlere katılma yeterliliğine sahip olmadığı için “hiçbir seçime katılmayarak”
sadece tabela partisi olarak kalmıştır. 26 Kasım 2009’da kapanan Adalet
Partisi’nin son genel başkanlığını Avukat. Bülent Şimşek Özçelik yapmıştır.
(Vikipedi, özgür ansiklopedi)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder